روشنگری چالش برزین‌مهر (٣): برزین‌مهر و مسأله مسؤلیت‌پذیری در قبال میراث مشترک

بر اساس متون کهن ایرانی؛ جایگاه برزین‌مهر در ناحیه رِیوَند خراسان است. به همین روی؛ این نیایشگاه کشاورزان، در جایگاه یکی از سه آتشگاه بزرگ ایران باستان، از شاخص‌ترین شناسه‌های هویت تاریخی خراسان و میراث فرهنگ باستانی خراسانیان به شمار می‌آید.

پس، از آنجا که برزین‌مهر با بخشی از میراث مردم و سرزمین خراسان سر و کار دارد به هیچ وجه، یک موضوع محلی نیست و با آن نمی‌توان مانند یک غذای خانگی یا خانه قدیمی اعیان یک شهر یا  یک آیین محلی مبتنی بر ادبیات شفاهی، رفتار کرد.

برزین‌مهر، از کهن‌ترین نام‌های حوزه جغرافیای فرهنگی خراسان بزرگ است؛ نامی که قرن‌ها پیش از همه نام‌های جغرافیایی که امروز ادعای میزبانی آن را دارند، همراه انکارناپذیر تاریخ خراسان بوده است. آری؛ برزین‌مهر، میراث تاریخی و فرهنگی مشترک خراسانیان است. آیا از میان خراسانیان، کسی هست که بخواهد بنیان هویت باستانی سرزمین خورشید، مرتبط با یکی از کهن‌ترین شناسه‌های آن، بر مبنایی ضعیف و سست گذاشته شود؟ آیا کسی هست؟!

اهمیت و ضرورت «چالش علمی برزین‌مهر» بر همین مبناست. چون نام و حیثیت خراسان، در میان است؛ چه در امروز و چه آینده؛ اجازه نداریم و نخواهیم داشت حتی به کوچکترین اقدامی که احتمال «وهن وجهه و اعتبار خراسان» را در پی داشته باشد، مبادرت ورزیم. 

مسؤلیت‌پذیری در قبال هویت تاریخی و فرهنگی خراسان حکم می‌کند که اگر قرار است چیزی مرتبط با شناسه‌های هویت تاریخی خراسان ثبت گردد؛ چه در سطح استانی، چه ملی و چه جهانی؛ باید استانداردهای علمی و منطقی شایسته هویت و وجاهت خراسان را داشته باشد.

کار مرتبط با هویت و وجاهت خراسان، باید مبنا و پشتوانه قابل دفاع داشته باشد؛ ذوق‌زدگی‌های گذرای امروز به هیچ وجه نمی‌تواند پاسخ موجهی در برابر قضاوت صریح و بی‌پرده نسل‌های آینده باشد. پس؛ در قبال میراث فرهنگی مشترک خراسان، مسؤلیت‌پذیر باشیم و خراسان را صلابتمندانه ثبت کنیم؛ چونانکه شایسته نام و هویت و اعتبار خراسان است./ نیشابور فردا

روشنگری چالش برزین‌مهر (٢): ارتباط خانه دیو و برزین‌مهر!

بنای خانه‌ دیو، ویرانه یک چهارتاقی سنگی با قدمت ساسانی است که بر روی متفرعات ارتفاعات جغتای در شمال شرق شهرستان داورزن واقع شده و به شماره ۴۰٣۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیده است.

در منابع تاریخی و جغرافیایی قدیم، بویژه کتاب «تاریخ بیهق» ابوالحسن بیهقی، هیچ آگاهی و اشاره‌ای درباره این بنای دورافتاده، در دسترس نیست. تا جایی که ما جُسته و یافته‌ایم: تا همین امروز، هیچ تاریخدان و باستانشناسی نتوانسته با دلایل متقن علمی، انتساب آن را به برزین‌مهر تایید نماید؛ مقاله‌ای علمی در تایید این ادعا نوشته نشده؛ و حتی بسیاری آن را رد کرده‌اند.

پس می‌توان گفت تا زمانی که اثبات آن، به روش علمی و مورد تایید صاحبنظران صورت نگیرد؛ طرح رسمی ارتباط خانه دیو با برزین‌مهر، اقدامی ناسنجیده و غیر مسولانه است./ نیشابور فردا

روشنگری چالش برزین‌مهر (۱): چرا آذر بُرزین ‌مِهر

از زمان آغاز راه‌اندازی «چالش برزین‌مهر» در تاریخ ٢۱ فروردین ۱٣٩٩- ٩ آوریل ٢۰٢۰ تا امروز؛ مخاطبان ارجمند نیشابور فردا پرسش‌هایی پیرامون این چالش مطرح نموده‌اند که اغلب شباهت‌هایی با یکدیگر دارند از این روی، مجموعه‌نوشتارهای «روشنگری چالش برزین‌مهر» را برای پاسخگویی به پرسش‌های گرامیان، تقدیم می‌کنیم.

برزین‌مهر، یکی از سه نیایشگاه بزرگ ایرانیان باستان است که در خراسان قرار داشت. پس این نیایشگاه یکی از شناسه‌های اصلی خراسان باستان است.  نوشتارهای کهن ایرانی، اطلاعات جغرافیایی سودمندی درباره برزین‌مهر، ثبت نموده‌اند. به بیانی خلاصه: این نیایشگاه در آغاز، نزدیک «چشمه سووَر» در «کوه توس» «اَبَرشهربوم» قرار داشت و سپس به «کوه رِیوَند» منتقل شد.

داده‌های جغرافیای تاریخی؛ چشمه سوور (چشمه سبز کنونی)، کوه توس (بینالود کنونی)، کوه و دریاچه ریوند (از دیدگاه برخی: کوه اردلان و دریاچه سی‌سر در حوالی برزنون کنونی) را که در ناحیه رِیوَند (شامل معدن فیروزه) سرزمین ابرشهر (نیشابور) جای دارد را بازشناسی می‌کند./ نیشابور فردا

جناب آقای عبدالله‌زاده ثانی! فرصت همچنان در اختیار شماست...

چندی پیش، جناب باستانشناس محمد عبدالله‌زاده ثانی که رییس اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان داورزن نیز هستند، در صفحه اینستاگرامی‌شان از اقدام رسمی برای ثبت جهانی چهارتاقی «خانه دیو» با عنوان «آتشکده آذر برزین‌مهر» خبر دادند.

می‌دانیم ثبت جهانی، دستاورد بسیار بزرگی در حوزه میراث فرهنگی است که هم از اهمیت شایان اثر در حوزه تاریخ و فرهنگ بشری و هم از مستندات برجسته و انکارناپذیر باستانشناسی و تاریخی آن حکایت می‌کند. از این روی؛ این خبر خوب را فرصتی نیک دانسته و در راستای آشنایی بیشتر افکار عمومی با آذر برزین‌مهر؛ ایشان را به چالش علمی برزین‌مهر دعوت نمودیم. محتوای این چالش، عبارت است از: 

ارائه مقاله یا گزارش علمی معتبر و مورد وفاق صاحبنظران که چهارتاقی خانه دیو را در جایگاه آتشکده آذربرزین مهر، اثبات نماید.

الحق که این چالش، فرصتی مغتنم و به قولی: موهبتی است باد‌آورده در پیش روی این باستان‌شناس کهنه‌کار که این اثر تاریخی را (که بر اساس سوابق خبری موجود، علاقه‌ای عمیق و مستمر به آن دارند) در نزد افکار عمومی، معرفی جانانه و البته اثباتگرانه‌ای نمایند.

در جریان بررسی‌ای که اخیراً بر روی اکانت اینستاگرامی ایشان انجام دادیم، متوجه شدیم که ظاهراً خبر خوب و جان‌افزای اقدام برای ثبت جهانی خانه دیو از حساب اینستاگرامی ایشان حذف شده (1) و یا اینکه شاید آن خبر خوب و دلپذیر، دلبری نموده و خودش را از چشم ما مشتاقان، پنهان نموده است! نمی‌دانیم. به هر روی...

بدیهی است که حذف یا پنهان شدن خبر خوش ثبت جهانی، توفیری در اشتیاق شیفتگان اثر تاریخی خانه دیو ایجاد نمی‌کند و در این روزها و این هفته‌ها که در پی هم می‌گذرد؛ همچون دو دهه سپری شده از آغاز ماجرا، فرصتی است برای تحقق آرزوی دیرینه چهارتاقی سنگی‌ای که می‌خواهد خود را در چهره و قامت برزین‌مهر، به ایران و جهان معرفی نماید. و انصافا در این سال‌ها جناب عبدالله‌زاده ثانی، یاور نستوه و همیشه‌مومن این چهارتاقی ارزشمند تاریخی، در ترویج ادعای یادشده بوده‌اند.

جناب آقای عبدالله‌زاده ثانی عزیز! شما در مصاحبه با یک سایت محلی، افتخار ثبت جهانی خانه دیو (با نام و هویت آذر برزین‌مهر) را افتخاری برای نیشابور و داورزن و سبزوار و تمام خراسان دانسته‌اید. جنابعالی به عنوان یک باستانشناس کهنه‌کار و همچنین مدیر حوزه میراث فرهنگی، نیک می‌دانید که ارائه «پشتوانه علمی» یک اثر، بزرگترین کمک و ابزار آشنایی افکار عمومی با ارزشمندی‌های آن اثر است. پس شما با شرکت در چالش علمی برزین‌مهر، نه تنها افکار عمومی تمام خراسان، بلکه ایران و جهان را با این اثر ارزشمند، آشنا می‌سازید. پس چه خوب که «افتخار بزرگ» را با «شناخت بزرگ» همراه نمایید.

در اینجا جا دارد به تاریخ فرهنگی خراسان اشاره‌ای نماییم. در همین خطه، فرزندانی نیک‌اندیش همچون حکیم ابوالقاسم فردوسی بزرگ را می‌بینیم که سه دهه برای احیای زبان فارسی و هویت باستانی ایران، زندگی‌شان را گذاشتند و در کارنامه خود، شاهنامه را ثبت نمودند:

بسی رنج بردم در این سال‌سی      عجم، زنده کردم بدیـن پارسی

چرا نباید باستانشناس کهنه‌کار و شیفته غرب خراسان رضوی، جناب آقای عبدالله‌زاده ثانی، این فرصت را داشته باشند که نتایج دستاورد نزدیک به دو دهه فعالیت خود را در راستای احیای برجسته‌ترین شناسه باستانی خراسان دوره مزدیسنایی؛ صلابتمندانه همچون فردوسی بزرگ، ثبت نمایند؟!

 منتظر کارنامه کوشش‌های نزدیک به دو دهه‌ای این باستانشناس نستوه هستیم./ نیشابور فردا

پانویس:

1. ایشان تاکنون هیچ توضیحی درباره علت حذف خبر ثبت جهانی خانه دیو با هویت آذر برزین‌مهر(!!!) ارائه ننموده‌اند.