روشنگری چالش برزین‌مهر (11): خانه دیو؛ یک چهارتاقی در میان دو مدعی!

روشنگری چالش برزین‌مهر (11)

خانه دیو، یک چهارتاقی در میان دو مدعی!

خانه دیو، تنها نام بومی و واقعی موجود برای بقایای چهارتاقی سنگی است در بخش باشتین شهرستان داورزن در منتهی‌الیه غرب استان خراسان رضوی، و بر روی متفرعات رشته‌کوه جغتای واقع شده است. 

این ناحیه، پیش از ارتقای داورزن به شهرستان، جزء شهرستان سبزوار به شمار می‌رفت. شاید به خاطر همین علقه است که این اثر تاریخی، البته با نامی دیگر، در «سایت رسمی اداره میراث فرهنگی سبزوار» نیز آمده؛ و این در حالی است که دیگر آثار تاریخی شهرستان داورزن، از این اقبال برخوردار نبوده و تنها خانه دیو است که جزو آثار تاریخی هر دو شهرستان به شمار می‌آید!

چنانکه در مطالب پیشین و در بازبینی سایت رسمی میراث فرهنگی شهرستان داورزن در یادداشت روشنگری چالش برزین‌مهر 10 نیز گفته شد انتساب «خانه دیو» به آذر برزین‌مهر، از همان زمان آغاز «ادعا» با تردیدهای جدی مواجه بوده و سه فصل کاوش باستان‌شناسی گروه تخصصی ایرانی-لهستانی در دهه اخیر نیز نه تنها ادعا را تایید نکرده بلکه بر رد آن گواهی می‌دهد. 

گفتنی است بررسی‌ها نشان می‌دهد که در «منابع دسته‌اول تاریخی»: کوه، قریه، روستا، شهر یا ناحیه‌ای به نام رِیوَند با اصالت و کیفیتی که در «متون آیین ایران باستان» (دوره مرتبط با آذر برزین‌مهر) آمده؛ در هیچ یک از شهرستان‌های داورزن و سبزوار قابل بازیابی نیست.

بدیهی است که تغییرخودسرانه و فاقد مستندات قابل دفاع نام‌های جغرافیایی، معنی‌ای به جز مخدوش کردن هویت جغرافیای تاریخی خراسان ندارد. تاریخ، ویترین و بَزک نیست، «هویت» است. بنابراین؛ در احترام و پاسداری از هویت جمعی، باید لفّاظی‌های خودخواهانه را کنار گذاشت و صرفاً بر روی ریل مستندات متقن علمی حرکت کرد. 

 «چالش علمی برزین مهر» فرصتی است پیش روی دعوتی ویژه ما جناب آقای محمد عبدالله‌زاده ثانی –مدیر محترم میراث فرهنگی داورزن- تا نه تنها افتخار تثبیت این مهم‌ترین شناسه ایران باستان در خراسان را به نام خود ثبت نمایند بلکه با این خدمت بزرگ هویتی، نام خود را در دفتر نام‌آوران سبزوار، جاودانه سازند. حقّا که تثبیت بنایی کوچک در حد خانه دیو در جایگاه یکی از سه نیایشگاه بزرگ ایران باستان، هیچ چیز کم از کاری که ابوالحسن بیهقی بزرگ با نوشتن کتاب «تاریخ بیهق» انجام داده است ندارد. 

اما این فرصت بزرگ، جرئت و جسارتی بزرگ و ستودنی را بایسته است. یقین داریم باستانشناس کهنه‌کار غرب خراسان رضوی، از آن زمان که در اوایل دهه ۱٣٨۰ این پروژه را کلید زدند، در جریان پافشاری‌های ستودنی نستوه‌شان در این سال‌ها حتماً لحظاتی بوده است به این معنا اندیشیده باشند که: سرانجام، باید یکی از دو دستاورد ناگزیر را برگزید: 

1. تایید علمی برزین‌مهر بودن خانه دیو و کنار زدن افتخارآمیز و مقتدرانه همه حرف و حدیث‌ها در زمینه رفتار غیر مسولانه با میراث فرهنگی مشترک خراسانیان.

2. ناتوانی در اثبات ادعای ردشده و اقدام مسولانه در اصلاح تمامی مدارک رسمی مرتبط با خانه دیو، مطابق با نام، پیشینه و مشخصات واقعی این اثر ارزشمند تاریخی.

ما منتظریم ...

روشنگری چالش برزین‌مهر (8): آتشکده خانه دیو؛ آتشی از زین اسب؟!

روشنگری چالش برزین‌مهر (8)

آتشکده خانه دیو؛ آتشی از زین اسب؟!

«گزارش ثبتی»، یکی از مهم‌ترین مدارک مرتبط با ثبت ملی یک اثر تاریخی است. تصویر زیر؛ صفحه ۱ از گزارش ثبتی چهارتاقی خانه دیو در سال ۱٣٨۰ نشان می‌دهد که یکی از مهم‌ترین مستندات‌ مرتبط با این اثر را ارائه می‌کند.

برای دیدن تصویر بالا در اندازه بزرگتر کلیک کنید

در برابر متون معتبر آیین ایران باستان که «گشتاسب» کیانی را بنیانگذار بُرزین‌مهر معرفی می‌نمایند، یک روایت نامعتبر و افسانه‌مانند هست که «کیخسرو» را بانی بَرزین‌مهر می‌داند و پیشینه این آتشکده بزرگ ایران باستان را در حد جرقه‌ یا شعله‌ ناشی از اصابت صاعقه به زین یک اسب تنزل می‌دهد! آیا بُرزین‌مهر خراسان در سال ۱٣٨۰ با این مشخصات، ثبت ملی شده است؟!

چرا در این مدرک، اثری از شناسه‌های اصلی و معتبر جغرافیای بُرزین‌مهر نیست؟! ابرشهر بوم، سوور، رِیوَند در شمال غربی نیشابور و ... این‌ها کجایند؟!

یکی از مدارکی که از جناب آقای عبدالله‌زاده ثانی انتظار می‌رود در «چالش علمی برزین مهر» ارائه نمایند نسخه یا نسخه‌های به روز شده پرونده ثبتی اثر تاریخی خانه دیو است. شاید در آن‌ها بتوان اطلاعاتی یافت که ارتباط خانه دیو را با جغرافیای تاریخی واقعی و مستند بُرزین‌مهر، تبیین کرده باشد./ نیشابور فردا

روشنگری چالش برزین‌مهر (7): خانه دیو: میراث فرهنگی مستند یا آگهی بازرگانی بدون پشتوانه؟!

روشنگری چالش برزین‌مهر (7)

خانه دیو، میراث فرهنگی مستند یا آگهی بازرگانی بدون پشتوانه؟!

محوطه باستانی تخت سلیمان (آتشکده آذر گشنسب) با فاصله‌ای در شمال شرقی شهر تکاب استان آذربایجان غربی قرار دارد. این اثر به شماره ۱۰٧٧ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. پروفایل ثبت جهانی این اثر در وبگاه یونسکو، از طریق این لینک در دسترس است.

نکته جالب اینجاست که با وجود مستندات تاریخی و علمی قاطع، در پروفایل ثبت جهانی تخت سلیمان، نامی از آذرگشنسب (Adur Gushnasp) نیامده است.

اما برخی در ماه‌های اخیر، از اقدام برای ثبت جهانی بنای سنگی کوچک خانه دیو با عنوان «آذر برزین‌مهر موسوم به خانه دیو» خبر داده و تاکنون هیچ مدرک علمی قابل استناد برای ادعای خود ارائه ننموده‌اند!

آیا اصطلاح «ثبت جهانی»، در دنیای ذهنی مدعیان، مفهومی بیش از یک آگهی بازرگانی دارد؟

یکی از اهداف «چالش علمی برزین مهر»، دریافت پاسخی شفاف درباره این سوال است: کدامیک؛ میراث فرهنگی مستند یا آگهی تبلیغاتی بدون پشتوانه؟

/ نیشابور فردا

روشنگری چالش برزین‌مهر (6): لهستانی‌ها در خانه دیو

روشنگری چالش برزین‌مهر (6)؛ لهستانی‌ها در خانه دیو

 

برای دیدن پوستر بالا در اندازه بزرگتر کلیک کنید

عبارت Foursquare house of the giant در پوستر بالا، همان «چهارتاقی خانه دیو» فارسی است. البته در پوستر، یک اشتباه تایپی راه یافته و به جای «داورزن» واژه «باخرز» آمده است.

این پوستر در وبگاه اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان داورزن در دسترس است. در توضیحات پوستر می‌خوانیم: «بقایای معماری سنگی موسوم به خانه دیو که متعلق به عصر ساسانی است در فاصله ٣۵ کیلومتری از شهر داورزن ... این بنا و محوطه آن، طی سه فصل، توسط هیأت مشترک باستانشناسی ایران و لهستان کاوش شد.»

درباره این پوستر، دو نکته قابل توجه وجود دارد که آن را به فرصتی دیگر موکول می‌کنیم. اما مرتبط با بحث خودمان: در این پوستر، نامی از آذر برزین‌مهر نیامده اما خوشبختانه به سه فصل کاوش‌های متخصصان خبره لهستانی اشاره شده است.

یکی از مستندات مهمی که انتظار می‌رود باستانشناس کهنه‌کار غرب خراسان رضوی، جناب آقای محمد عبدالله‌زاده ثانی؛ که بر اساس اطلاعات پروفایل اینستاگرامشان، دانشجوی دکتری باستانشناسی و تاریخ هنر هم هستند؛ در «چالش علمی برزین مهر» ارائه نمایند، گزارش مستند و نتایج یافته‌های باستانشناسان لهستانی است./ نیشابور فردا

روشنگری چالش برزین‌مهر (4): زین حسن تا آن حسن؛ از خانه دیو تا تخت سلیمان ...

برای دیدن تصویر با اندازه بزرگ (واقعی) کلیک کنید

به کمک این تصویر کوشیده‌ایم مقایسه‌ای میان دو اثر تاریخی ساسانی در شمال شرق و شمال غرب ایران را در معرض نگاه همراهان گرامی قرار دهیم. لازم به یادآوری است که مقایسه این دو اثر به هیچ وجه، به معنی همتراز بودن نیست.

چنانکه می‌دانید چندی پیش، جناب آقای عبدالله‌زاده ثانی، رییس محترم اداره میراث فرهنگی شهرستان داورزن، در مطلبی اینستاگرامی از اقدام برای ثبت جهانی به گفته ایشان «آتشکده آذر برزین‌مهر موسوم به خانه دیو»(!!!) خبر دادند.

در ادامه‌ی مجموعه‌نوشتارهای «روشنگری چالش‌ برزین‌مهر» که از ٢۱ فروردین ۱٣٩٩ آن را راه‌اندازی کرده‌ایم؛ مقایسه خانه دیو با تخت سلیمان؛ از دو دیدگاه، یاریگر چالش علمی ماست:

۱. جناب آقای عبدالله‌زاده ثانی، سال‌هاست که خانه دیو را آذربرزین‌مهر معرفی می‌کنند. از طرف دیگر؛ می‌دانیم تخت سلیمان (آذرگشنسب)، همچون برزین‌مهر یکی از سه آتشکده بزرگ ایران ساسانی است؛ پس این دو اثر تاریخی، قاعدتاً باید قابل مقایسه باشند.

٢.  آقای عبدالله‌زاده ثانی، اخیراً از اقداماتشان برای پیگیری «ثبت جهانی خانه دیو» خبر داده‌اند. جالب اینکه تخت سلیمان هم در سال ٢۰۰٢ ثبت جهانی شده است. پس این دو اثر، از لحاظ داشتن معیارها و ارزش‌های ثبت در فهرست میراث جهانی هم باید قابل مقایسه باشند.

البته قرار نیست ما کار مقایسه را انجام دهیم. از این روی، در راستای اهداف علمی «چالش علمی برزین‌مهر»، مقایسه را مطرح می‌کنیم و از باستانشناس کهنه‌کار غرب خراسان رضوی، جناب آقای عبدالله‌زاده ثانی -که سال‌های پرشماری را بر روی خانه دیو کار کرده‌اند- خواهش می‌کنیم علاقمندان میراث فرهنگی را مفتخر نمایند و ضمن انجام مقایسه، دیدگاه‌های ارزشمندشان را تشریح نمایند.

همراهان گرامی! ما همچنان و با اشتیاقی توصیف‌ناپذیر، منتظر حضور جناب آقای عبدالله‌زاده ثانی در چالش علمی برزین‌مهر هستیم./ نیشابور فردا