روشنگری چالش برزین‌مهر (10): خانه دیو؛ علامتِ سوال بر عنوان اثر و توضیحات انتساب آن

روشنگری چالش برزین‌مهر (10)

خانه دیو؛ علامتِ سوال بر عنوان اثر و توضیحات انتساب آن

تصویر بالا مشتمل بر عنوان، عکس و توضیحات مربوط به اثر تاریخی چهارتاقی خانه دیو است که در سایت رسمی اداره میراث فرهنگی داورزن آمده است. دو نکته جالب توجه در تصویر می‌بینید:

 نکته اول: عنوان اثر که در اینجا (به رنگ آبی) «آتشکده آذر برزین مهر - چهارتاقی ریوند» آمده، آیا بر هویت واقعی این اثر ارزشمند تاریخی مطابقت دارد؟ اگر مطابقت دارد مستندات تاریخی و باستانشناسی تاییدکننده آن کجاست؟ و اگر ندارد چرا چنین آمده است؟

نکته دوم: از شادروان دکتر محمد معین، نقل قولی، مطرح شده است. تردیدی نداریم که این نقل قول، باواسطه یا بلاواسطه به اثر ارزشمند جناب دکتر معین «مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات فارسی» بر می‌گردد.

از سال ۱٣٢۶ که این کتاب ارزشمند، برای اولین بار چاپ شد تا امروز، ده‌ها مقاله و مطلب و نظریه به زبان‌های مختلف درباره اینکه انتساب خانه دیو به آذر برزین مهر، یک اشتباه ناسنجیده است، منتشر و مطرح شده است. هرچند باید گفت که مطلب دکتر معین هم، نظریه شخص ایشان نیست و به منابع دیگری ارجاع داده‌اند. پس انصافاً مسؤلیتی متوجه ایشان نیست و با توجه به مقدورات زمان خودشان، این کتاب یک اثر بسیار ارزشمند و به معنای واقعی: یک شاهکار است و وارد شدن یک یا چند ایراد محتوایی، چیزی از ارزش این کتاب گرانسنگ نمی‌کاهد.

در ضمن اینکه می‌دانیم رویکرد کتاب یادشده، «رویکرد ادبی» است و نهایتاً در مطالعات ادبی، کاربرد تخصصی دارد و نه به عنوان مستند تاریخی و باستانشناسی؛ آن هم در موضوعی پرمناقشه مثل بُرزین‌مهر!

هر چند انتظار می‌رود دانشمندان حوزه ادبیات فارسی، محتوای این کتاب شناخته‌شده را بر اساس یافته‌ها و پژوهش‌های نوین؛ غنی‌تر و استنادپذیرتر از پیش نمایند که به روز نمودن این اثر ارزنده، به هیچ روی کمتر از تالیف یک کتاب جدید نیست.

اما مرتبط با بحث خودمان، سوال اینجاست چرا در یک جایگاه تخصصی رسمی مجهز به ابزار مطالعات دقیق باستانشناسی، باید از منابع غیرتخصصی و نظریه‌های ردشده برای تبیین پیشینه یک اثر، آن هم با این همه مسأله موجود در پیرامون هویت آن، استفاده شود؟

یکی از اهداف علمی «چالش برزین مهر»، پاسخگویی به این سوالات است که از دعوتی ویژه‌مان، باستانشناس کهنه‌کار غرب خراسان رضوی، جناب آقای عبدالله‌زاده ثانی در جایگاه مقام محترم مسول در میراث فرهنگی شهرستان داورزن، انتظار داریم مدارک علمی لازم و کافی را در پاسخگویی این سوالات، سوالات پیشین و دیگر سوالات قابل طرح درباره ادعای بُرزین‌مهری خانه دیو، ارائه نمایند.

انصافا فرصت خوبی برای معرفی اثر تاریخی ارزشمند خانه دیو و تثبیت انتساب آن به بُرزین‌مهر ایجاد شده است، نمی‌دانیم چرا استفاده نمی‌کنند؟!

روشنگری چالش برزین‌مهر (9): خانه دیو، حرکت از «تاریخ‌سازی» به سوی «تاریخ‌داری»

روشنگری چالش برزین‌مهر (9)

خانه دیو؛ حرکت از «تاریخ‌سازی» به سوی «تاریخ‌داری»

مدتی است از باستان‌شناس کهنه‌کار غرب خراسان رضوی، جناب آقای محمد عبدالله‌زاده ثانی –مدیر محترم میراث فرهنگی و گردشگری داورزن- در رابطه با ادعای مکرر ایشان در زمینه انتساب «چهارتاقی خانه دیو» به «آتشکده بزرگ کشاورزان ایران»‌ دوره ساسانی، برای شرکت در «چالش علمی برزین مهر» دعوت کرده‌ایم.

در این راستا، یکی دیگر از پرسش‌های علمی که انتظار می‌رود برای آن پاسخی ارائه نمایند این است:

«در سایت رسمی اداره تحت مدیریت جنابعالی، مطلبی درباره آتشکده آذر برزین‌مهر مطرح شده است. لطفا عنایت بفرمایید با نظر به نتایج چند فصل کاوش‌ باستان‌شناسی، چنانکه مستندات علمی تاییدکننده این ادعا و مورد وفاق عموم صاحبنظران وجود دارد در راستای آشنایی افکار عمومی ارائه گردد و اگر وجود ندارد جای تامل خواهد بود که چرا چنین ادعایی -که نتیجه بدیهی‌اش «وهن میراث فرهنگی خراسان» است- در سایت رسمی آمده است؟ آیا بهتر نبود از امکانات دولتی، به جای طرح یک ادعای پرمناقشه، برای آشنایی افکار عمومی با واقعیت‌های معماری اثر تاریخی ارزشمند خانه دیو استفاده می‌شد؟»/ نیشابور فردا

«وهن» یا« واقعیت»؛ خانه دیو به کدام سوی خواهد رفت؟

وهن یا واقعیت؛

خانه دیو به کدام سوی خواهد رفت؟

با نظر به واکنش‌ها و پیام‌های قابل توجه دریافت شده از سوی مخاطبان ارجمند، در پی اعلان عمومی «چالش علمی برزین مهر»  در ٢۱ فروردین ۱٣٩٩، چنین به نظر می‌رسد که «برزین‌مهر» به عنوان یکی از شناسه‌های تاریخ و فرهنگ نیشابور و خراسان دوران باستان، بیش از پیش در کانون توجه افکار عمومی قرار گرفته  است.

در این میان، پیام رئیس محترم اداره میراث فرهنگی و گردشگری نیشابور در یازدهم اردیبهشت را به عنوان اقدامی مسؤلانه، باید نخستین واکنش رسمی در این زمینه به شمار آورد. در روز گذشته نیز نشریه خاتون شرق با انتشار گزارشی ویژه، به این موضوع حائز اهمیت بالا در حوزه میراث فرهنگی خراسان پرداخت. در روزها و ماه‌های آینده منتظر تحولات بیشتری در زمینه شفاف‌سازی وضعیت بُرزین‌مهر خواهیم بود.

مقاله «این کیخسرو و آن رعد گشتاسبی: وهن یا واقعیت؛ خانه دیو به کدام سوی خواهد رفت؟» را در وبگاه اطلاع‌رسانی نشریه خاتون شرق ببینید./ نیشابور فردا

روشنگری چالش برزین‌مهر (8): آتشکده خانه دیو؛ آتشی از زین اسب؟!

روشنگری چالش برزین‌مهر (8)

آتشکده خانه دیو؛ آتشی از زین اسب؟!

«گزارش ثبتی»، یکی از مهم‌ترین مدارک مرتبط با ثبت ملی یک اثر تاریخی است. تصویر زیر؛ صفحه ۱ از گزارش ثبتی چهارتاقی خانه دیو در سال ۱٣٨۰ نشان می‌دهد که یکی از مهم‌ترین مستندات‌ مرتبط با این اثر را ارائه می‌کند.

برای دیدن تصویر بالا در اندازه بزرگتر کلیک کنید

در برابر متون معتبر آیین ایران باستان که «گشتاسب» کیانی را بنیانگذار بُرزین‌مهر معرفی می‌نمایند، یک روایت نامعتبر و افسانه‌مانند هست که «کیخسرو» را بانی بَرزین‌مهر می‌داند و پیشینه این آتشکده بزرگ ایران باستان را در حد جرقه‌ یا شعله‌ ناشی از اصابت صاعقه به زین یک اسب تنزل می‌دهد! آیا بُرزین‌مهر خراسان در سال ۱٣٨۰ با این مشخصات، ثبت ملی شده است؟!

چرا در این مدرک، اثری از شناسه‌های اصلی و معتبر جغرافیای بُرزین‌مهر نیست؟! ابرشهر بوم، سوور، رِیوَند در شمال غربی نیشابور و ... این‌ها کجایند؟!

یکی از مدارکی که از جناب آقای عبدالله‌زاده ثانی انتظار می‌رود در «چالش علمی برزین مهر» ارائه نمایند نسخه یا نسخه‌های به روز شده پرونده ثبتی اثر تاریخی خانه دیو است. شاید در آن‌ها بتوان اطلاعاتی یافت که ارتباط خانه دیو را با جغرافیای تاریخی واقعی و مستند بُرزین‌مهر، تبیین کرده باشد./ نیشابور فردا

روشنگری چالش برزین‌مهر (7): خانه دیو: میراث فرهنگی مستند یا آگهی بازرگانی بدون پشتوانه؟!

روشنگری چالش برزین‌مهر (7)

خانه دیو، میراث فرهنگی مستند یا آگهی بازرگانی بدون پشتوانه؟!

محوطه باستانی تخت سلیمان (آتشکده آذر گشنسب) با فاصله‌ای در شمال شرقی شهر تکاب استان آذربایجان غربی قرار دارد. این اثر به شماره ۱۰٧٧ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. پروفایل ثبت جهانی این اثر در وبگاه یونسکو، از طریق این لینک در دسترس است.

نکته جالب اینجاست که با وجود مستندات تاریخی و علمی قاطع، در پروفایل ثبت جهانی تخت سلیمان، نامی از آذرگشنسب (Adur Gushnasp) نیامده است.

اما برخی در ماه‌های اخیر، از اقدام برای ثبت جهانی بنای سنگی کوچک خانه دیو با عنوان «آذر برزین‌مهر موسوم به خانه دیو» خبر داده و تاکنون هیچ مدرک علمی قابل استناد برای ادعای خود ارائه ننموده‌اند!

آیا اصطلاح «ثبت جهانی»، در دنیای ذهنی مدعیان، مفهومی بیش از یک آگهی بازرگانی دارد؟

یکی از اهداف «چالش علمی برزین مهر»، دریافت پاسخی شفاف درباره این سوال است: کدامیک؛ میراث فرهنگی مستند یا آگهی تبلیغاتی بدون پشتوانه؟

/ نیشابور فردا