روشنگری چالش برزین‌مهر (11): خانه دیو؛ یک چهارتاقی در میان دو مدعی!

روشنگری چالش برزین‌مهر (11)

خانه دیو، یک چهارتاقی در میان دو مدعی!

خانه دیو، تنها نام بومی و واقعی موجود برای بقایای چهارتاقی سنگی است در بخش باشتین شهرستان داورزن در منتهی‌الیه غرب استان خراسان رضوی، و بر روی متفرعات رشته‌کوه جغتای واقع شده است. 

این ناحیه، پیش از ارتقای داورزن به شهرستان، جزء شهرستان سبزوار به شمار می‌رفت. شاید به خاطر همین علقه است که این اثر تاریخی، البته با نامی دیگر، در «سایت رسمی اداره میراث فرهنگی سبزوار» نیز آمده؛ و این در حالی است که دیگر آثار تاریخی شهرستان داورزن، از این اقبال برخوردار نبوده و تنها خانه دیو است که جزو آثار تاریخی هر دو شهرستان به شمار می‌آید!

چنانکه در مطالب پیشین و در بازبینی سایت رسمی میراث فرهنگی شهرستان داورزن در یادداشت روشنگری چالش برزین‌مهر 10 نیز گفته شد انتساب «خانه دیو» به آذر برزین‌مهر، از همان زمان آغاز «ادعا» با تردیدهای جدی مواجه بوده و سه فصل کاوش باستان‌شناسی گروه تخصصی ایرانی-لهستانی در دهه اخیر نیز نه تنها ادعا را تایید نکرده بلکه بر رد آن گواهی می‌دهد. 

گفتنی است بررسی‌ها نشان می‌دهد که در «منابع دسته‌اول تاریخی»: کوه، قریه، روستا، شهر یا ناحیه‌ای به نام رِیوَند با اصالت و کیفیتی که در «متون آیین ایران باستان» (دوره مرتبط با آذر برزین‌مهر) آمده؛ در هیچ یک از شهرستان‌های داورزن و سبزوار قابل بازیابی نیست.

بدیهی است که تغییرخودسرانه و فاقد مستندات قابل دفاع نام‌های جغرافیایی، معنی‌ای به جز مخدوش کردن هویت جغرافیای تاریخی خراسان ندارد. تاریخ، ویترین و بَزک نیست، «هویت» است. بنابراین؛ در احترام و پاسداری از هویت جمعی، باید لفّاظی‌های خودخواهانه را کنار گذاشت و صرفاً بر روی ریل مستندات متقن علمی حرکت کرد. 

 «چالش علمی برزین مهر» فرصتی است پیش روی دعوتی ویژه ما جناب آقای محمد عبدالله‌زاده ثانی –مدیر محترم میراث فرهنگی داورزن- تا نه تنها افتخار تثبیت این مهم‌ترین شناسه ایران باستان در خراسان را به نام خود ثبت نمایند بلکه با این خدمت بزرگ هویتی، نام خود را در دفتر نام‌آوران سبزوار، جاودانه سازند. حقّا که تثبیت بنایی کوچک در حد خانه دیو در جایگاه یکی از سه نیایشگاه بزرگ ایران باستان، هیچ چیز کم از کاری که ابوالحسن بیهقی بزرگ با نوشتن کتاب «تاریخ بیهق» انجام داده است ندارد. 

اما این فرصت بزرگ، جرئت و جسارتی بزرگ و ستودنی را بایسته است. یقین داریم باستانشناس کهنه‌کار غرب خراسان رضوی، از آن زمان که در اوایل دهه ۱٣٨۰ این پروژه را کلید زدند، در جریان پافشاری‌های ستودنی نستوه‌شان در این سال‌ها حتماً لحظاتی بوده است به این معنا اندیشیده باشند که: سرانجام، باید یکی از دو دستاورد ناگزیر را برگزید: 

1. تایید علمی برزین‌مهر بودن خانه دیو و کنار زدن افتخارآمیز و مقتدرانه همه حرف و حدیث‌ها در زمینه رفتار غیر مسولانه با میراث فرهنگی مشترک خراسانیان.

2. ناتوانی در اثبات ادعای ردشده و اقدام مسولانه در اصلاح تمامی مدارک رسمی مرتبط با خانه دیو، مطابق با نام، پیشینه و مشخصات واقعی این اثر ارزشمند تاریخی.

ما منتظریم ...

روشنگری چالش برزین‌مهر (10): خانه دیو؛ علامتِ سوال بر عنوان اثر و توضیحات انتساب آن

روشنگری چالش برزین‌مهر (10)

خانه دیو؛ علامتِ سوال بر عنوان اثر و توضیحات انتساب آن

تصویر بالا مشتمل بر عنوان، عکس و توضیحات مربوط به اثر تاریخی چهارتاقی خانه دیو است که در سایت رسمی اداره میراث فرهنگی داورزن آمده است. دو نکته جالب توجه در تصویر می‌بینید:

 نکته اول: عنوان اثر که در اینجا (به رنگ آبی) «آتشکده آذر برزین مهر - چهارتاقی ریوند» آمده، آیا بر هویت واقعی این اثر ارزشمند تاریخی مطابقت دارد؟ اگر مطابقت دارد مستندات تاریخی و باستانشناسی تاییدکننده آن کجاست؟ و اگر ندارد چرا چنین آمده است؟

نکته دوم: از شادروان دکتر محمد معین، نقل قولی، مطرح شده است. تردیدی نداریم که این نقل قول، باواسطه یا بلاواسطه به اثر ارزشمند جناب دکتر معین «مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات فارسی» بر می‌گردد.

از سال ۱٣٢۶ که این کتاب ارزشمند، برای اولین بار چاپ شد تا امروز، ده‌ها مقاله و مطلب و نظریه به زبان‌های مختلف درباره اینکه انتساب خانه دیو به آذر برزین مهر، یک اشتباه ناسنجیده است، منتشر و مطرح شده است. هرچند باید گفت که مطلب دکتر معین هم، نظریه شخص ایشان نیست و به منابع دیگری ارجاع داده‌اند. پس انصافاً مسؤلیتی متوجه ایشان نیست و با توجه به مقدورات زمان خودشان، این کتاب یک اثر بسیار ارزشمند و به معنای واقعی: یک شاهکار است و وارد شدن یک یا چند ایراد محتوایی، چیزی از ارزش این کتاب گرانسنگ نمی‌کاهد.

در ضمن اینکه می‌دانیم رویکرد کتاب یادشده، «رویکرد ادبی» است و نهایتاً در مطالعات ادبی، کاربرد تخصصی دارد و نه به عنوان مستند تاریخی و باستانشناسی؛ آن هم در موضوعی پرمناقشه مثل بُرزین‌مهر!

هر چند انتظار می‌رود دانشمندان حوزه ادبیات فارسی، محتوای این کتاب شناخته‌شده را بر اساس یافته‌ها و پژوهش‌های نوین؛ غنی‌تر و استنادپذیرتر از پیش نمایند که به روز نمودن این اثر ارزنده، به هیچ روی کمتر از تالیف یک کتاب جدید نیست.

اما مرتبط با بحث خودمان، سوال اینجاست چرا در یک جایگاه تخصصی رسمی مجهز به ابزار مطالعات دقیق باستانشناسی، باید از منابع غیرتخصصی و نظریه‌های ردشده برای تبیین پیشینه یک اثر، آن هم با این همه مسأله موجود در پیرامون هویت آن، استفاده شود؟

یکی از اهداف علمی «چالش برزین مهر»، پاسخگویی به این سوالات است که از دعوتی ویژه‌مان، باستانشناس کهنه‌کار غرب خراسان رضوی، جناب آقای عبدالله‌زاده ثانی در جایگاه مقام محترم مسول در میراث فرهنگی شهرستان داورزن، انتظار داریم مدارک علمی لازم و کافی را در پاسخگویی این سوالات، سوالات پیشین و دیگر سوالات قابل طرح درباره ادعای بُرزین‌مهری خانه دیو، ارائه نمایند.

انصافا فرصت خوبی برای معرفی اثر تاریخی ارزشمند خانه دیو و تثبیت انتساب آن به بُرزین‌مهر ایجاد شده است، نمی‌دانیم چرا استفاده نمی‌کنند؟!

روشنگری چالش برزین‌مهر (9): خانه دیو، حرکت از «تاریخ‌سازی» به سوی «تاریخ‌داری»

روشنگری چالش برزین‌مهر (9)

خانه دیو؛ حرکت از «تاریخ‌سازی» به سوی «تاریخ‌داری»

مدتی است از باستان‌شناس کهنه‌کار غرب خراسان رضوی، جناب آقای محمد عبدالله‌زاده ثانی –مدیر محترم میراث فرهنگی و گردشگری داورزن- در رابطه با ادعای مکرر ایشان در زمینه انتساب «چهارتاقی خانه دیو» به «آتشکده بزرگ کشاورزان ایران»‌ دوره ساسانی، برای شرکت در «چالش علمی برزین مهر» دعوت کرده‌ایم.

در این راستا، یکی دیگر از پرسش‌های علمی که انتظار می‌رود برای آن پاسخی ارائه نمایند این است:

«در سایت رسمی اداره تحت مدیریت جنابعالی، مطلبی درباره آتشکده آذر برزین‌مهر مطرح شده است. لطفا عنایت بفرمایید با نظر به نتایج چند فصل کاوش‌ باستان‌شناسی، چنانکه مستندات علمی تاییدکننده این ادعا و مورد وفاق عموم صاحبنظران وجود دارد در راستای آشنایی افکار عمومی ارائه گردد و اگر وجود ندارد جای تامل خواهد بود که چرا چنین ادعایی -که نتیجه بدیهی‌اش «وهن میراث فرهنگی خراسان» است- در سایت رسمی آمده است؟ آیا بهتر نبود از امکانات دولتی، به جای طرح یک ادعای پرمناقشه، برای آشنایی افکار عمومی با واقعیت‌های معماری اثر تاریخی ارزشمند خانه دیو استفاده می‌شد؟»/ نیشابور فردا