روشنگری چالش برزین‌مهر (7): خانه دیو: میراث فرهنگی مستند یا آگهی بازرگانی بدون پشتوانه؟!

روشنگری چالش برزین‌مهر (7)

خانه دیو، میراث فرهنگی مستند یا آگهی بازرگانی بدون پشتوانه؟!

محوطه باستانی تخت سلیمان (آتشکده آذر گشنسب) با فاصله‌ای در شمال شرقی شهر تکاب استان آذربایجان غربی قرار دارد. این اثر به شماره ۱۰٧٧ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. پروفایل ثبت جهانی این اثر در وبگاه یونسکو، از طریق این لینک در دسترس است.

نکته جالب اینجاست که با وجود مستندات تاریخی و علمی قاطع، در پروفایل ثبت جهانی تخت سلیمان، نامی از آذرگشنسب (Adur Gushnasp) نیامده است.

اما برخی در ماه‌های اخیر، از اقدام برای ثبت جهانی بنای سنگی کوچک خانه دیو با عنوان «آذر برزین‌مهر موسوم به خانه دیو» خبر داده و تاکنون هیچ مدرک علمی قابل استناد برای ادعای خود ارائه ننموده‌اند!

آیا اصطلاح «ثبت جهانی»، در دنیای ذهنی مدعیان، مفهومی بیش از یک آگهی بازرگانی دارد؟

یکی از اهداف «چالش علمی برزین مهر»، دریافت پاسخی شفاف درباره این سوال است: کدامیک؛ میراث فرهنگی مستند یا آگهی تبلیغاتی بدون پشتوانه؟

/ نیشابور فردا

روشنگری چالش برزین‌مهر (5):‌ از دروازه تخت سلیمان تا شفاف‌سازی فضای افکار عمومی

روشنگری چالش برزین‌مهر (5)

از دروازه تخت سلیمان تا شفاف‌سازی فضای افکار عمومی

 

برای دیدن تصویر بالا در اندازه بزرگتر کلیک کنید

در نوشتار «روشنگری چالش برزین مهر ۴» به مساله مهم فقر و ناتوانی فضا و عرصه خانه دیو (مدعی برزین‌مهر) نسبت به تخت سلیمان (آتشکده آذرگشنسب) اشاره کردیم. در اینجا مرتبط با همین موضوع، نگاهی به مقاله ‌«بررسی معماری آتشکده آذر برزین‌مهر سبزوار»، ارائه‎شده توسط اعضای یکی از موسسات آموزش عالی سبزوار به «همایش ملی پژوهش‌های کاربردی جغرافیا و گردشگری» در سال ۱٣٩٣، خواهیم داشت:

 تصویر بالا، شامل بریده‌هایی از مقاله یادشده (با ذکر شماره صفحه) است. در صفحه ٧ این مقاله ارائه شده در یک همایش علمی ملّی، تصویر یک دژ و دروازه آمده که ربطی به خانه دیو ندارد و در دنیای وقعی، قسمتی از دژ و دروازه تخت سلیمان آذربایجان را تشکیل می‌دهد! (مقایسه کنید با مستندات تصویری یونسکو و ویکی‌پدیا)

آدرس تصویر بالا در ویکی‌پدیا

آیا نویسندگان مقاله، بواسطه این عکس خواسته‌اند بزرگی و شکوه خانه دیو را به مخاطب تلقین نمایند یا اینکه کلاً دقتی در این طور مسائل (البته دارای هزینه‌های حیثیتی) نمی‌شود و باید نظارت بیشتری بر تولید و انتشار چنین محتواهایی (بویژه توسط نهادهای برخوردار از بودجه و اعتبارات ملی) گردد؟ یا هر دو؟

در رابطه با عنوان مقاله؛ اینکه آذربرزین‌مهر با نام ریوند خراسان شناخته می‌شود جزء بدیهیات است. اینک؛ به فرض اینکه خانه دیو، خود آذربرزین‌مهر باشد؛ بگذریم از لزوم وجود ارتباط معنادار و قابل اثبات میان یک نام جغرافیایی مانند سبزوار، داورزن، قوچان، چناران، کاشمر، نیشابور و ... با پیشینه و جغرافیای برزین‌مهر در متون تاریخی و نسک‌های آیین ایران باستان؛ روی سخن با گرامیانی که دغدغه ایران و خراسان دارند:

بُرزین‌مهر؛ یک آبنما، یک مجسمه یا یک نقاشی دیواری در خلوت یک شهر نیست. برزین‌مهر از شناسه‌های مهرآمیز جهان ایرانی است؛ جهان ایرانی را کوچک و محلی نکنیم. اگر به هر دلیلی، نمی‌شود یا میلی بر این کار نیست: حداقل در محیط‌های علمی و رسمی که گاه بازتاب ملی دارند، محلی‌گرایی را وارد نوشته‌ها و گزارش‌ها و گفتارهایمان نکنیم.

در صفحه ۱ و ٩ و برخی جاهای دیگر مقاله، نام جناب آقای عبدالله‌زاده ثانی در زیر مطالبی دیده می‌شود که محتوای آن از تایید برخی مسائل، حکایت می‌کند. سپاسگزار خواهیم بود «گزارش باستان‌شناسی و گردشگری سبزوار» را که به همت ایشان تهیه شده است، ارائه بفرمایند تا مگر بر اساس آن بتوانیم «چالش علمی برزین مهر» را به پاسخی برای شفاف‌سازی فضای افکار عمومی نزدیک نماییم! بر ارائه گزارش یادشده؛ تاکید و اصراری ویژه داریم./ نیشابور فردا

روشنگری چالش برزین‌مهر (4): زین حسن تا آن حسن؛ از خانه دیو تا تخت سلیمان ...

برای دیدن تصویر با اندازه بزرگ (واقعی) کلیک کنید

به کمک این تصویر کوشیده‌ایم مقایسه‌ای میان دو اثر تاریخی ساسانی در شمال شرق و شمال غرب ایران را در معرض نگاه همراهان گرامی قرار دهیم. لازم به یادآوری است که مقایسه این دو اثر به هیچ وجه، به معنی همتراز بودن نیست.

چنانکه می‌دانید چندی پیش، جناب آقای عبدالله‌زاده ثانی، رییس محترم اداره میراث فرهنگی شهرستان داورزن، در مطلبی اینستاگرامی از اقدام برای ثبت جهانی به گفته ایشان «آتشکده آذر برزین‌مهر موسوم به خانه دیو»(!!!) خبر دادند.

در ادامه‌ی مجموعه‌نوشتارهای «روشنگری چالش‌ برزین‌مهر» که از ٢۱ فروردین ۱٣٩٩ آن را راه‌اندازی کرده‌ایم؛ مقایسه خانه دیو با تخت سلیمان؛ از دو دیدگاه، یاریگر چالش علمی ماست:

۱. جناب آقای عبدالله‌زاده ثانی، سال‌هاست که خانه دیو را آذربرزین‌مهر معرفی می‌کنند. از طرف دیگر؛ می‌دانیم تخت سلیمان (آذرگشنسب)، همچون برزین‌مهر یکی از سه آتشکده بزرگ ایران ساسانی است؛ پس این دو اثر تاریخی، قاعدتاً باید قابل مقایسه باشند.

٢.  آقای عبدالله‌زاده ثانی، اخیراً از اقداماتشان برای پیگیری «ثبت جهانی خانه دیو» خبر داده‌اند. جالب اینکه تخت سلیمان هم در سال ٢۰۰٢ ثبت جهانی شده است. پس این دو اثر، از لحاظ داشتن معیارها و ارزش‌های ثبت در فهرست میراث جهانی هم باید قابل مقایسه باشند.

البته قرار نیست ما کار مقایسه را انجام دهیم. از این روی، در راستای اهداف علمی «چالش علمی برزین‌مهر»، مقایسه را مطرح می‌کنیم و از باستانشناس کهنه‌کار غرب خراسان رضوی، جناب آقای عبدالله‌زاده ثانی -که سال‌های پرشماری را بر روی خانه دیو کار کرده‌اند- خواهش می‌کنیم علاقمندان میراث فرهنگی را مفتخر نمایند و ضمن انجام مقایسه، دیدگاه‌های ارزشمندشان را تشریح نمایند.

همراهان گرامی! ما همچنان و با اشتیاقی توصیف‌ناپذیر، منتظر حضور جناب آقای عبدالله‌زاده ثانی در چالش علمی برزین‌مهر هستیم./ نیشابور فردا

روشنگری چالش برزین‌مهر (٣): برزین‌مهر و مسأله مسؤلیت‌پذیری در قبال میراث مشترک

بر اساس متون کهن ایرانی؛ جایگاه برزین‌مهر در ناحیه رِیوَند خراسان است. به همین روی؛ این نیایشگاه کشاورزان، در جایگاه یکی از سه آتشگاه بزرگ ایران باستان، از شاخص‌ترین شناسه‌های هویت تاریخی خراسان و میراث فرهنگ باستانی خراسانیان به شمار می‌آید.

پس، از آنجا که برزین‌مهر با بخشی از میراث مردم و سرزمین خراسان سر و کار دارد به هیچ وجه، یک موضوع محلی نیست و با آن نمی‌توان مانند یک غذای خانگی یا خانه قدیمی اعیان یک شهر یا  یک آیین محلی مبتنی بر ادبیات شفاهی، رفتار کرد.

برزین‌مهر، از کهن‌ترین نام‌های حوزه جغرافیای فرهنگی خراسان بزرگ است؛ نامی که قرن‌ها پیش از همه نام‌های جغرافیایی که امروز ادعای میزبانی آن را دارند، همراه انکارناپذیر تاریخ خراسان بوده است. آری؛ برزین‌مهر، میراث تاریخی و فرهنگی مشترک خراسانیان است. آیا از میان خراسانیان، کسی هست که بخواهد بنیان هویت باستانی سرزمین خورشید، مرتبط با یکی از کهن‌ترین شناسه‌های آن، بر مبنایی ضعیف و سست گذاشته شود؟ آیا کسی هست؟!

اهمیت و ضرورت «چالش علمی برزین‌مهر» بر همین مبناست. چون نام و حیثیت خراسان، در میان است؛ چه در امروز و چه آینده؛ اجازه نداریم و نخواهیم داشت حتی به کوچکترین اقدامی که احتمال «وهن وجهه و اعتبار خراسان» را در پی داشته باشد، مبادرت ورزیم. 

مسؤلیت‌پذیری در قبال هویت تاریخی و فرهنگی خراسان حکم می‌کند که اگر قرار است چیزی مرتبط با شناسه‌های هویت تاریخی خراسان ثبت گردد؛ چه در سطح استانی، چه ملی و چه جهانی؛ باید استانداردهای علمی و منطقی شایسته هویت و وجاهت خراسان را داشته باشد.

کار مرتبط با هویت و وجاهت خراسان، باید مبنا و پشتوانه قابل دفاع داشته باشد؛ ذوق‌زدگی‌های گذرای امروز به هیچ وجه نمی‌تواند پاسخ موجهی در برابر قضاوت صریح و بی‌پرده نسل‌های آینده باشد. پس؛ در قبال میراث فرهنگی مشترک خراسان، مسؤلیت‌پذیر باشیم و خراسان را صلابتمندانه ثبت کنیم؛ چونانکه شایسته نام و هویت و اعتبار خراسان است./ نیشابور فردا

روشنگری چالش برزین‌مهر (٢): ارتباط خانه دیو و برزین‌مهر!

بنای خانه‌ دیو، ویرانه یک چهارتاقی سنگی با قدمت ساسانی است که بر روی متفرعات ارتفاعات جغتای در شمال شرق شهرستان داورزن واقع شده و به شماره ۴۰٣۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیده است.

در منابع تاریخی و جغرافیایی قدیم، بویژه کتاب «تاریخ بیهق» ابوالحسن بیهقی، هیچ آگاهی و اشاره‌ای درباره این بنای دورافتاده، در دسترس نیست. تا جایی که ما جُسته و یافته‌ایم: تا همین امروز، هیچ تاریخدان و باستانشناسی نتوانسته با دلایل متقن علمی، انتساب آن را به برزین‌مهر تایید نماید؛ مقاله‌ای علمی در تایید این ادعا نوشته نشده؛ و حتی بسیاری آن را رد کرده‌اند.

پس می‌توان گفت تا زمانی که اثبات آن، به روش علمی و مورد تایید صاحبنظران صورت نگیرد؛ طرح رسمی ارتباط خانه دیو با برزین‌مهر، اقدامی ناسنجیده و غیر مسولانه است./ نیشابور فردا