روشنگری چالش برزین‌مهر (9): خانه دیو، حرکت از «تاریخ‌سازی» به سوی «تاریخ‌داری»

روشنگری چالش برزین‌مهر (9)

خانه دیو؛ حرکت از «تاریخ‌سازی» به سوی «تاریخ‌داری»

مدتی است از باستان‌شناس کهنه‌کار غرب خراسان رضوی، جناب آقای محمد عبدالله‌زاده ثانی –مدیر محترم میراث فرهنگی و گردشگری داورزن- در رابطه با ادعای مکرر ایشان در زمینه انتساب «چهارتاقی خانه دیو» به «آتشکده بزرگ کشاورزان ایران»‌ دوره ساسانی، برای شرکت در «چالش علمی برزین مهر» دعوت کرده‌ایم.

در این راستا، یکی دیگر از پرسش‌های علمی که انتظار می‌رود برای آن پاسخی ارائه نمایند این است:

«در سایت رسمی اداره تحت مدیریت جنابعالی، مطلبی درباره آتشکده آذر برزین‌مهر مطرح شده است. لطفا عنایت بفرمایید با نظر به نتایج چند فصل کاوش‌ باستان‌شناسی، چنانکه مستندات علمی تاییدکننده این ادعا و مورد وفاق عموم صاحبنظران وجود دارد در راستای آشنایی افکار عمومی ارائه گردد و اگر وجود ندارد جای تامل خواهد بود که چرا چنین ادعایی -که نتیجه بدیهی‌اش «وهن میراث فرهنگی خراسان» است- در سایت رسمی آمده است؟ آیا بهتر نبود از امکانات دولتی، به جای طرح یک ادعای پرمناقشه، برای آشنایی افکار عمومی با واقعیت‌های معماری اثر تاریخی ارزشمند خانه دیو استفاده می‌شد؟»/ نیشابور فردا

روشنگری چالش برزین‌مهر (8): آتشکده خانه دیو؛ آتشی از زین اسب؟!

روشنگری چالش برزین‌مهر (8)

آتشکده خانه دیو؛ آتشی از زین اسب؟!

«گزارش ثبتی»، یکی از مهم‌ترین مدارک مرتبط با ثبت ملی یک اثر تاریخی است. تصویر زیر؛ صفحه ۱ از گزارش ثبتی چهارتاقی خانه دیو در سال ۱٣٨۰ نشان می‌دهد که یکی از مهم‌ترین مستندات‌ مرتبط با این اثر را ارائه می‌کند.

برای دیدن تصویر بالا در اندازه بزرگتر کلیک کنید

در برابر متون معتبر آیین ایران باستان که «گشتاسب» کیانی را بنیانگذار بُرزین‌مهر معرفی می‌نمایند، یک روایت نامعتبر و افسانه‌مانند هست که «کیخسرو» را بانی بَرزین‌مهر می‌داند و پیشینه این آتشکده بزرگ ایران باستان را در حد جرقه‌ یا شعله‌ ناشی از اصابت صاعقه به زین یک اسب تنزل می‌دهد! آیا بُرزین‌مهر خراسان در سال ۱٣٨۰ با این مشخصات، ثبت ملی شده است؟!

چرا در این مدرک، اثری از شناسه‌های اصلی و معتبر جغرافیای بُرزین‌مهر نیست؟! ابرشهر بوم، سوور، رِیوَند در شمال غربی نیشابور و ... این‌ها کجایند؟!

یکی از مدارکی که از جناب آقای عبدالله‌زاده ثانی انتظار می‌رود در «چالش علمی برزین مهر» ارائه نمایند نسخه یا نسخه‌های به روز شده پرونده ثبتی اثر تاریخی خانه دیو است. شاید در آن‌ها بتوان اطلاعاتی یافت که ارتباط خانه دیو را با جغرافیای تاریخی واقعی و مستند بُرزین‌مهر، تبیین کرده باشد./ نیشابور فردا

روشنگری چالش برزین‌مهر (7): خانه دیو: میراث فرهنگی مستند یا آگهی بازرگانی بدون پشتوانه؟!

روشنگری چالش برزین‌مهر (7)

خانه دیو، میراث فرهنگی مستند یا آگهی بازرگانی بدون پشتوانه؟!

محوطه باستانی تخت سلیمان (آتشکده آذر گشنسب) با فاصله‌ای در شمال شرقی شهر تکاب استان آذربایجان غربی قرار دارد. این اثر به شماره ۱۰٧٧ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. پروفایل ثبت جهانی این اثر در وبگاه یونسکو، از طریق این لینک در دسترس است.

نکته جالب اینجاست که با وجود مستندات تاریخی و علمی قاطع، در پروفایل ثبت جهانی تخت سلیمان، نامی از آذرگشنسب (Adur Gushnasp) نیامده است.

اما برخی در ماه‌های اخیر، از اقدام برای ثبت جهانی بنای سنگی کوچک خانه دیو با عنوان «آذر برزین‌مهر موسوم به خانه دیو» خبر داده و تاکنون هیچ مدرک علمی قابل استناد برای ادعای خود ارائه ننموده‌اند!

آیا اصطلاح «ثبت جهانی»، در دنیای ذهنی مدعیان، مفهومی بیش از یک آگهی بازرگانی دارد؟

یکی از اهداف «چالش علمی برزین مهر»، دریافت پاسخی شفاف درباره این سوال است: کدامیک؛ میراث فرهنگی مستند یا آگهی تبلیغاتی بدون پشتوانه؟

/ نیشابور فردا

روشنگری چالش برزین‌مهر (6): لهستانی‌ها در خانه دیو

روشنگری چالش برزین‌مهر (6)؛ لهستانی‌ها در خانه دیو

 

برای دیدن پوستر بالا در اندازه بزرگتر کلیک کنید

عبارت Foursquare house of the giant در پوستر بالا، همان «چهارتاقی خانه دیو» فارسی است. البته در پوستر، یک اشتباه تایپی راه یافته و به جای «داورزن» واژه «باخرز» آمده است.

این پوستر در وبگاه اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان داورزن در دسترس است. در توضیحات پوستر می‌خوانیم: «بقایای معماری سنگی موسوم به خانه دیو که متعلق به عصر ساسانی است در فاصله ٣۵ کیلومتری از شهر داورزن ... این بنا و محوطه آن، طی سه فصل، توسط هیأت مشترک باستانشناسی ایران و لهستان کاوش شد.»

درباره این پوستر، دو نکته قابل توجه وجود دارد که آن را به فرصتی دیگر موکول می‌کنیم. اما مرتبط با بحث خودمان: در این پوستر، نامی از آذر برزین‌مهر نیامده اما خوشبختانه به سه فصل کاوش‌های متخصصان خبره لهستانی اشاره شده است.

یکی از مستندات مهمی که انتظار می‌رود باستانشناس کهنه‌کار غرب خراسان رضوی، جناب آقای محمد عبدالله‌زاده ثانی؛ که بر اساس اطلاعات پروفایل اینستاگرامشان، دانشجوی دکتری باستانشناسی و تاریخ هنر هم هستند؛ در «چالش علمی برزین مهر» ارائه نمایند، گزارش مستند و نتایج یافته‌های باستانشناسان لهستانی است./ نیشابور فردا

روشنگری چالش برزین‌مهر (5):‌ از دروازه تخت سلیمان تا شفاف‌سازی فضای افکار عمومی

روشنگری چالش برزین‌مهر (5)

از دروازه تخت سلیمان تا شفاف‌سازی فضای افکار عمومی

 

برای دیدن تصویر بالا در اندازه بزرگتر کلیک کنید

در نوشتار «روشنگری چالش برزین مهر ۴» به مساله مهم فقر و ناتوانی فضا و عرصه خانه دیو (مدعی برزین‌مهر) نسبت به تخت سلیمان (آتشکده آذرگشنسب) اشاره کردیم. در اینجا مرتبط با همین موضوع، نگاهی به مقاله ‌«بررسی معماری آتشکده آذر برزین‌مهر سبزوار»، ارائه‎شده توسط اعضای یکی از موسسات آموزش عالی سبزوار به «همایش ملی پژوهش‌های کاربردی جغرافیا و گردشگری» در سال ۱٣٩٣، خواهیم داشت:

 تصویر بالا، شامل بریده‌هایی از مقاله یادشده (با ذکر شماره صفحه) است. در صفحه ٧ این مقاله ارائه شده در یک همایش علمی ملّی، تصویر یک دژ و دروازه آمده که ربطی به خانه دیو ندارد و در دنیای وقعی، قسمتی از دژ و دروازه تخت سلیمان آذربایجان را تشکیل می‌دهد! (مقایسه کنید با مستندات تصویری یونسکو و ویکی‌پدیا)

آدرس تصویر بالا در ویکی‌پدیا

آیا نویسندگان مقاله، بواسطه این عکس خواسته‌اند بزرگی و شکوه خانه دیو را به مخاطب تلقین نمایند یا اینکه کلاً دقتی در این طور مسائل (البته دارای هزینه‌های حیثیتی) نمی‌شود و باید نظارت بیشتری بر تولید و انتشار چنین محتواهایی (بویژه توسط نهادهای برخوردار از بودجه و اعتبارات ملی) گردد؟ یا هر دو؟

در رابطه با عنوان مقاله؛ اینکه آذربرزین‌مهر با نام ریوند خراسان شناخته می‌شود جزء بدیهیات است. اینک؛ به فرض اینکه خانه دیو، خود آذربرزین‌مهر باشد؛ بگذریم از لزوم وجود ارتباط معنادار و قابل اثبات میان یک نام جغرافیایی مانند سبزوار، داورزن، قوچان، چناران، کاشمر، نیشابور و ... با پیشینه و جغرافیای برزین‌مهر در متون تاریخی و نسک‌های آیین ایران باستان؛ روی سخن با گرامیانی که دغدغه ایران و خراسان دارند:

بُرزین‌مهر؛ یک آبنما، یک مجسمه یا یک نقاشی دیواری در خلوت یک شهر نیست. برزین‌مهر از شناسه‌های مهرآمیز جهان ایرانی است؛ جهان ایرانی را کوچک و محلی نکنیم. اگر به هر دلیلی، نمی‌شود یا میلی بر این کار نیست: حداقل در محیط‌های علمی و رسمی که گاه بازتاب ملی دارند، محلی‌گرایی را وارد نوشته‌ها و گزارش‌ها و گفتارهایمان نکنیم.

در صفحه ۱ و ٩ و برخی جاهای دیگر مقاله، نام جناب آقای عبدالله‌زاده ثانی در زیر مطالبی دیده می‌شود که محتوای آن از تایید برخی مسائل، حکایت می‌کند. سپاسگزار خواهیم بود «گزارش باستان‌شناسی و گردشگری سبزوار» را که به همت ایشان تهیه شده است، ارائه بفرمایند تا مگر بر اساس آن بتوانیم «چالش علمی برزین مهر» را به پاسخی برای شفاف‌سازی فضای افکار عمومی نزدیک نماییم! بر ارائه گزارش یادشده؛ تاکید و اصراری ویژه داریم./ نیشابور فردا