عبور از چالش: آغازی بر سرانجام یک دغدغه فرهنگی و یک مطالبه علمی

«عبور از چالش»

آغازی بر سرانجام یک دغدغه فرهنگی و یک مطالبه علمی 

به نام آن که جان را فکرت آموخت      چــراغ دل به نـور جـان برافروخت

ز فضلش، هر دو عالَـم گشت روشن      ز فیضـش خـاک آدم گشت گلشن

چـو قــاف قدرتـش دم بر قلـم زد      هـزاران نقــش بـر لــوح عـدم زد

از آن دم گشت پیـدا هــر دو عالم      وز آن دم شـد هویــدا جــان آدم

در آدم شـد پدید این عقل و تمییز      که تا دانسـت از آن اصل همه چیز

«شیخ محمود شبستری»

امروز شانزدهم خردادماه 1399؛ جناب آقای محمد عبدالله‌زاده ثانی، مدیر محترم اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان داورزن، با انتشار این یادداشت از «چالش علمی برزین‌مهر»  (با رویکرد اثبات انتساب خانه دیو به شیوه علمی) کناره‌گیری کردند.

در فراخوان شنبه 23 فروردین 1399 / 11 آوریل 2020، هدف چالش علمی یادشده بدین شرح اعلام شده بود: «ارائه مقاله یا گزارش دارای اعتبار علمی و مورد تایید و وفاق صاحبنظران تاریخ و باستان‌شناسی، که چهارتاقی خانه دیو را در جایگاه آذر‌برزین‌مهر شناسایی و اثبات نماید.»

دعوتی محترم ما در این چالش، در صفحه اینستاگرامی‌شان، از 17 مه 2020 / 28 خرداد 1399، چند یادداشت در راستای این چالش علمی منتشر نمودند که قابل تقدیر و سپاسگزاری است.

بسیار یادآور شدیم که هدف این چالش، ارائه نظریات و یا برداشت‌های «شخصی» مدعو محترم نیست. تردیدی نیست که اگر می‌خواستیم از نظریات شخصی ایشان درباره موضوع و برداشت‌هایشان از داده‌های منابع تاریخی و نتایج یافته‌های باستان‌شناسی بهره‌مند شویم؛ انبوه مصاحبه‌ها و نظریات ایشان در طی 20 سال گذشته؛ چه در کسوت کارشناس اداره محترم میراث فرهنگی سبزوار و چه در جایگاه مدیر اداره محترم میراث فرهنگی داورزن؛ در مطبوعات چاپی و رسانه‌های رسمی و غیر رسمی در وب و فضای مجازی موجود است و نیاز و ضرورتی برای تلاش دو‌ماهه برای طراحی، مطالعه و پیگیری برگزاری «چالش علمی برزین‌مهر» وجود نداشت.

در این مدت؛ از 22 فروردین تا امروز، 16 خردادماه، کوشش نمودیم کانون توجه‌مان بر هدف علمی چالش متمرکز شود و تا در توان داریم از دو چیز پرهیز نماییم:

1) واکنش در برابر حواشی بیرونی‌ که نتیجه‌ قطعی‌اش به حاشیه رفتن هدف چالش می‌شد.

2) هدایت تعاملات و مناسبات مرتبط با چالش، در راستای هدف علمی آن.

در این راستا بیش از 20 یادداشت کوتاه و بلند در رسانه «نیشابور فردا» منتشر گردید که هر یک از نگاهی،  توجه مخاطبان ارجمند را «از طریق طرح پرسش‌هایی به ابعادی قابل توجه از موضوع چالش» جلب می‌نمود و یا «مزایا و ضرورت نگاه علمی و تخصصی به کلیت موضوع» را تشریح می‌کرد.

پس اینکه ما نظریات و اظهارات جناب آقای محمد عبدالله‌زاده ثانی را (به تعبیر خودشان!)  «قبول داشته باشیم» یا «قبول نداشته باشیم»، هیچ اهمیتی ندارد؛ یا اینکه ما یا ایشان، تمایل به «بحث» یا «مباحثه» داشته باشیم یا نداشته باشیم؛ کمکی به هدف علمی چالش نمی‌کند زیرا که اصلاً قرار نیست نظریات و برداشت‌های شخصی ارائه شود؛ بویژه در مورد این باستان‌شناس ارجمند که «مدعی بیست‌ساله انتساب خانه دیو به برزین‌مهر» و در جایگاه رسمی «متولی اصلی شناخت و معرفی بنای تاریخی خانه دیو بر اساس اطلاعات سنجیده و درست» هستند.

باید توجه داشت که برزین‌مهر یکی از سه نیایشگاه «اصلی» و «بزرگ» ایران باستان بوده است که هم در اساطیر ایرانی نقش پُررنگ‌ دارد و هم پیشینه معتبر تاریخی دارد؛ اینکه مطالب مندرج در منابع «دانش عمومی» یا «خارج از حوزه تخصصی مرتبط با موضوع» مانند لغت‌نامه‌ها و کتاب‌های نگاشته شده در دوران معاصر را بخواهیم مستند قطعی جغرافیای تاریخی شناسه‌ای با این اهمیت قرار دهیم؛ قابل تامل و تا اندازه‌ای ساده‌انگارانه است! آن هم در مورد کتاب‌هایی که با همه ارزشمندی‌شان، از یک طرف: همگی منبع دست‌ چندم محسوب می‌شوند و از طرف دیگر: در بررسی سلسله استنادی به سرچشمه‌ای می‌رسیم که هیچ‎گاه تایید نشده است! نوشته‌های آقای جکسن -زبان‌شناس ابتدای قرن بیستم- را می‌گوییم!

ما از «آبفشان دوره کواترنری و آزادسازی شعاع یک کیلومتری پیرامون آن» گفتگو نمی‌کنیم بلکه یک موضوع کاملا شناخته‌شده و استنادپذیر مانند «بُرزین‌‌مِهر» را در پیش روی داریم که باید با نصب‌العین قرار دادن دیدگاه علمی و لحاظ مؤکد رفتار حرفه‌ای؛ از ادعاهای اثبات‌نشده‌ی در حال غبار گرفتن، رها گردیده و بررسی تخصصی آن به صاحبنظران و دانشمندان حوزه تاریخ و باستان‌نشناسی واگذار گردد.

متاسفانه چنین به نظر می‌رسد که برادر ارجمندمان، جناب آقای عبدالله‌زاده ثانی، پذیرای کنار گذاشتن نظریات و برداشت‌های شخصی و سپردن این کار تخصصی به صاحبنظران و دانشمندان این حوزه نیستند. از این روی، ناگزیر باید از این مرحله عبور کرد و این «دغدغه فرهنگی» و «مطالبه علمی» در حوزه میراث فرهنگی خراسان عزیز را در سطحی بالاتر، پی‌گیری نمود. بنابراین، پیشنهاد ما به مدیران محترم خدمتگزار میراث فرهنگی استان خراسان رضوی این است:

چنانچه مبانی علمی ادعای برزین‌مهری خانه دیو، تثبیت‌شده و قابل دفاع است؛ برای بهره‌برداری جامعه علمی کشور و همچنین آشنایی عموم علاقمندان به میراث تاریخ و فرهنگ ایران؛ مستندات قطعی مرتبط با آن منتشر گردد.

چنانچه ادعای یادشده، فاقد ملزومات استنادی قطعی و قابل دفاع است؛ تمامی مدارک رسمی مرتبط با خانه دیو، از مطالب ادعایی پالوده گردیده و مطابق هویت واقعی و قابل دفاع این اثر ارزشمند تاریخی تدوین، تنظیم و منتشر گردد.

گفتنی است اعلان صریح مقامات رسمی میراث فرهنگی، از رد قطعی چهارتاقی خانه دیو به عنوان محل آذر برزین‌مهر خبر می‌دهد: 

---

«پس از انجام سه فصل کاوش باستان‌شناسی، بدون رسیدن به هیچ‌گونه مستندات علمی و باستان‌شناسی، انتساب این محل (چهارتاقی خانه دیو) به‌عنوان جایگاه آتشکده برزین‌مهر  مورد تایید قرار نگرفت، و لذا در مقاله مشترکی که توسط خانم دکتر کائیم، سرپرست محترم هیات باستان‌شناسی لهستان و آقای دکتر محمود بختیاری شهری بعنوان سرپرست ایرانی هیات مشترک کاوش در سال ۱۳۹۰ و پس از اتمام فصل سوم کاوش منتشر شد، انتساب این محل بعنوان آتشکده برزین مهر بطور کلی رد شده است.»

---

با احترام متواضعانه حضور یکایک خدمتگزاران میراث فرهنگی خراسان و ایران عزیز